1. Khái niệm cơ bản
Hợp đồng tương lai đậu tương là một loại hợp đồng dựa trên đậu tương làm hàng hóa cơ sở. Nó cho phép các nhà giao dịch mua hoặc bán đậu tương vào một thời điểm nhất định trong tương lai với mức giá được xác định trước. Công cụ tài chính này không chỉ mang lại cơ hội quản lý rủi ro cho các bên tham gia thị trường mà còn có tác động sâu rộng đến ngành nông nghiệp toàn cầu.
Đậu tương là cây họ đậu thân thảo hàng năm, thường được gọi là đậu nành. Trung Quốc là nơi xuất xứ của đậu tương, với lịch sử trồng trọt hơn 4.700 năm. Ở các nước phương Tây, lịch sử trồng trọt đậu tương tương đối ngắn, khoảng từ cuối thế kỷ 19 khi giống này được du nhập từ Trung Quốc. Đến những năm 1930, đậu tương đã được trồng khắp thế giới.
Đậu tương được chia thành hai loại chính: đậu tương biến đổi gen và đậu tương không biến đổi gen. Năm 1994, giống đậu tương kháng thuốc diệt cỏ biến đổi gen đầu tiên được Công ty Monsanto của Mỹ phát triển và được phê duyệt, trở thành giống đậu tương biến đổi gen đầu tiên được cấp phép phát triển. Đến năm 2001, có đến 46% diện tích trồng đậu tương toàn cầu là giống biến đổi gen. Mỹ và Argentina là khu vực trồng đậu tương biến đổi gen chính, trong khi Trung Quốc chủ yếu trồng đậu tương không biến đổi gen.
Đậu tương là một loại nông sản quan trọng vừa dùng làm thực phẩm, vừa dùng làm nguyên liệu chế biến dầu. Là thực phẩm, đậu tương là nguồn protein thực vật chất lượng cao với hàm lượng lớn, chứa tỷ lệ cấu tạo chất béo, protein, carbohydrate, và chất xơ gần như tương đương với thịt. Hàm lượng protein trong đậu tương dao động từ 35-45%, cao gấp 6-7 lần so với các loại ngũ cốc. Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO) khuyến khích phát triển các sản phẩm từ đậu tương để giải quyết tình trạng thiếu hụt nguồn protein ở các nước đang phát triển. Với vai trò là nguyên liệu sản xuất dầu, đậu tương là nguồn cung cấp dầu thực vật và bã protein chính trên thế giới. Mỗi tấn đậu tương có thể sản xuất khoảng 0,18 tấn dầu đậu nành và 0,8 tấn bã đậu nành. Dầu đậu nành có chất lượng và giá trị dinh dưỡng cao, là một trong những loại dầu thực vật được sử dụng chủ yếu. Bã đậu nành, phụ phẩm từ quá trình ép dầu, chủ yếu được dùng để bổ sung protein cho thức ăn gia cầm, lợn, bò, và một phần nhỏ được sử dụng trong công nghiệp lên men và dược phẩm.
Nông sản là loại hàng hóa được niêm yết sớm nhất trên thị trường hàng hóa phái sinh và chiếm tỷ trọng lớn trong các hợp đồng tương lai hàng hóa. Giao dịch nông sản có quy mô lớn nhất và có sự tăng trưởng ổn định, chiếm khoảng 43% tổng khối lượng giao dịch hàng hóa, quy mô giao dịch cao hơn nhiều so với các sản phẩm năng lượng và kim loại. Trên thị trường giao dịch hợp đồng tương lai trong nước, cả khối lượng giao dịch và vị thế mở của các sản phẩm nông sản đều rất lớn.
Với sự xuất hiện của những khách hàng là tổ chức, đặc biệt là các quỹ hàng hóa và sự tham gia của các tổ chức tài chính, những đặc điểm của nông sản càng được các tổ chức đầu tư trên quan tâm. Đậu tương, đóng vai trò là một loại hàng hóa lớn, luôn nằm trong top ba trên thị trường giao dịch hợp đồng tương lai hàng hóa quốc tế. Giá đậu tương biến động mạnh, chuỗi công nghiệp dài, sự tham gia của nhiều doanh nghiệp và phạm vi ảnh hưởng rộng lớn thu hút mạnh mẽ các doanh nghiệp đầu tư và phòng ngừa rủi ro. Đặc điểm biến động theo mùa của đậu tương cũng làm tăng sức hấp dẫn đầu tư, biến nó thành "cây thường xanh" trên thị trường giao dịch hợp đồng tương lai quốc tế.
2. Sàn giao dịch và quy cách hợp đồng
Hợp đồng tương lai đậu tương chủ yếu được giao dịch trên Sàn Giao dịch Hàng hóa Chicago (CME). Mỗi hợp đồng đại diện cho một số lượng đậu tương nhất định, ví dụ như 5.000 giạ. Quy cách hợp đồng còn bao gồm tháng giao hàng, đơn vị biến động giá nhỏ nhất và các yếu tố khác, cung cấp quy tắc giao dịch rõ ràng cho các bên tham gia thị trường.
3. Các bên tham gia giao dịch
Các bên tham gia thị trường hợp đồng tương lai đậu tương bao gồm nông dân, thương nhân, đơn vị chế biến, nhà đầu tư và nhà đầu cơ. Nông dân và đơn vị chế biến thường sử dụng thị trường hợp đồng tương lai để cố định giá bán và giá mua trong tương lai, nhằm tránh rủi ro từ biến động giá cả thị trường. Trong khi đó, nhà đầu tư và nhà đầu cơ kiếm lợi nhuận bằng cách mua bán hợp đồng tương lai.
4. Các yếu tố chính ảnh hưởng đến giá đậu tương:
Phân tích tình trạng cung ứng đậu tương
Đậu tương toàn cầu được chia thành hai mùa thu hoạch chính ở hai bán cầu Bắc và Nam. Nam Mỹ (Brazil, Argentina) thu hoạch đậu tương từ tháng 3 đến tháng 5 hàng năm, trong khi các nước ở bán cầu Bắc như Mỹ và Trung Quốc, thu hoạch từ tháng 9 đến tháng 10. Vì vậy, cứ sau mỗi 6 tháng, nguồn cung đậu tương lại được tập trung.
Mỹ là nước cung cấp đậu tương lớn nhất thế giới, sự thay đổi sản lượng của Mỹ có tác động lớn đến thị trường đậu tương toàn cầu. Trung Quốc là một trong những quốc gia nhập khẩu đậu tương lớn nhất thế giới, lượng nhập khẩu đậu tương biến đổi gen và giá nhập khẩu ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn cung đậu tương trong nước, từ đó tác động đến giá đậu tương không biến đổi gen. Do đó, lượng nhập khẩu và giá nhập khẩu đậu tương có ảnh hưởng rất lớn đến giá đậu tương trên thị trường nội địa Trung Quốc.
Tình hình tiêu thụ đậu tương
Các quốc gia nhập khẩu đậu tương chính bao gồm Liên minh châu Âu (EU), Trung Quốc, Nhật Bản và các nước Đông Nam Á. Lượng nhập khẩu đậu tương của EU và Nhật Bản tương đối ổn định, trong khi đó, lượng nhập khẩu của Trung Quốc và các nước Đông Nam Á thay đổi đáng kể. Năm 1997, cuộc khủng hoảng tài chính châu Á đã khiến lượng nhập khẩu đậu tương của các nước Đông Nam Á giảm mạnh, dẫn đến giá đậu tương trên thị trường quốc tế sụt giảm.
Tiêu dùng đậu tương cho mục đích thực phẩm tương đối ổn định và ít tác động đến giá. Tuy nhiên, nhu cầu đối với các sản phẩm từ đậu tương như dầu đậu tương và bã đậu tương lại biến động không ổn định và chịu tác động của nhiều yếu tố. Nhu cầu ép dầu từ đậu tương thay đổi lớn, gây ảnh hưởng đáng kể đến giá cả.
Giá đậu tương trên thị trường quốc tế
Lượng nhập khẩu đậu tương của Trung Quốc chiếm tỷ trọng lớn trong tổng giao dịch thương mại đậu tương toàn cầu, giá đậu tương trên thị trường quốc tế và giá đậu tương Trung Quốc ảnh hưởng lẫn nhau. Khi giá đậu tương trên thị trường quốc tế tăng, nó sẽ ảnh hưởng đến lượng nhập khẩu đậu tương của Trung Quốc, từ đó tác động đến nguồn cung đậu tương ở Trung Quốc và nhu cầu đối với đậu tương không biến đổi gen, dẫn đến giá đậu tương không biến đổi gen tại Trung Quốc tăng lên. Đồng thời, sự tăng giá đậu tương trên thị trường quốc tế cũng có thể tạo ra tâm lý kỳ vọng rằng giá đậu tương ở Trung Quốc sẽ tăng, kéo theo giá hợp đồng tương lai đậu tương tăng.
Chi phí lưu trữ và vận chuyển
Chi phí vận chuyển có ảnh hưởng rõ rệt đến giá đậu tương. Khi hơn 60% lượng tiêu thụ đậu tương ở Trung Quốc đến từ nhập khẩu, giá vận chuyển quốc tế trực tiếp ảnh hưởng đến giá nhập khẩu đậu tương quốc tế, qua đó tác động đến giá đậu tương trong nước. Bên cạnh đó, tình trạng thiếu hụt công suất vận tải ở một số khu vực tại Trung Quốc cũng sẽ làm tăng chi phí vận chuyển, gián tiếp đẩy giá đậu tương lên cao. Vì vậy, các yếu tố như tình trạng khan hiếm vận tải, giá dầu thô và giá thép đều trở thành những yếu tố gián tiếp ảnh hưởng đến giá đậu tương.
